Η υποδοχή του έργου του Χούλιο Κορτάσαρ από το ελληνικό κοινό, της Εύας Παπαϊωάννου

Η Ευρώπη «ανακάλυψε» την ισπανόφωνη λατινοαμερικανική λογοτεχνία από τη δεκαετία του ’60 και έπειτα, και αυτό οφείλεται κυρίως στο εκδοτικό φαινόμενο που έγινε γνωστό ως «boom latinoamericano» [λατινοαμερικανικό μπουμ]. Η σημασία της λογοτεχνίας αυτής που προέρχεται από δεκαπέντε και περισσότερα κράτη, αρχίζει να εδραιώνεται στη συνείδηση και αναγνωστών και εκδοτών της Ευρώπης αλλά και της Λατινικής Αμερικής ήδη από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Η «έκρηξη» αυτή, που κυρίως συνδέεται χρονικά με τις εκδόσεις βιβλίων των εκφραστών του «μαγικού ρεαλισμού» (Μάρκες, Φουέντες, Γιόσα, Κορτάσαρ) σύντομα θα οδηγήσει σε πληθώρα μεταφράσεων στις ευρωπαϊκές γλώσσες και στην ανακάλυψη εξαιρετικών ποιητών και πεζογράφων, αυτών που μόλις αναφέρθηκαν, των συγχρόνων τους, προγενέστερων άλλα και επιπλέον θα ανοίξει ο δρόμος και για τους μεταγενέστερους καθώς η αναγνώριση θα έχει πια παγιωθεί και η λογοτεχνία αυτή θα καταταγεί σε μια από τις ξεχωριστές θέσεις στον παγκόσμιο λογοτεχνικό χάρτη.

Στα εκδοτικά και αναγνωστικά δεδομένα της χώρας μας, η ευρωπαϊκή αυτή τάση θα εκδηλωθεί αντιστοίχως, αν και με κάποια μικρή καθυστέρηση. Σύμφωνα με το άρθρο του κριτικογράφου και συγγραφέα Νίκου Κουνενή στο τεύχος 81 του περιοδικού Αντιτετράδια της εκπαίδευσης (2007) «H ελληνική έκρηξη του αναγνωστικού ενδιαφέροντος για τους λατινοαμερικανούς συγγραφείς ξεκινά ουσιαστικά από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 […] και έκτοτε καλώς κρατεί. Πολλά από αυτά [τα έργα] γνώρισαν μια εντυπωσιακή υποδοχή και στη χώρα μας», τα οποία, θα προσθέσουμε εμείς, βρίσκουν τον εκδοτικό τους δρόμο τη δεκαετία του ’80 καθώς κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων πολλά από αυτά κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση. Κάτι που θα επιβεβαιώσει και η γνωστή μεταφράστρια Ισμήνη Κανσή —σε μετάφραση της οποίας συναντάμε το πρώτο βιβλίο του Κορτάσαρ που εκδόθηκε στα ελληνικά— σε συνέντευξή της στο Ένθετο του περιοδικού Βακχικόν (2013):

Έτυχε να έχω ζήσει στη Λατινική Αμερική και να μιλώ μια γλώσσα από την οποία είχαν μεταφραστεί ελάχιστα βιβλία στα ελληνικά, τη δεκαετία του 1980. Ήταν λοιπόν, κατά κάποιο τρόπο, τυχαίο, το ότι ξεκίνησα την κατάλληλη στιγμή, όταν υπήρχε, δηλαδή, ζήτηση της λατινοαμερικανικής, κυρίως, λογοτεχνίας στην Ελλάδα.

Πολυσχιδές και αχαρτογράφητο φαίνεται να είναι το τοπίο της μεταφρασμένης λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας στην ελληνική γλώσσα και για να σχηματίσουμε μια βασική εικόνα για την εμφάνιση και την εξέλιξή της στο χώρο της έκδοσης βιβλίων χρησιμοποιήσαμε τη βάση δεδομένων Biblionet του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. Σύμφωνα με αυτή, κάποια λίγα δείγματα μετάφρασης ισπανοαμερικανικής λογοτεχνίας εντοπίζουμε πριν τη δεκαετία του ’80, όπως για παράδειγμα τη μετάφραση ποιημάτων του Πάμπλο Νερούδα από τη Δανάη Στρατηγοπούλου το 1966 ή το θεατρικό κειμένο Σολούνα του Μιγκέλ Άνχελ Αστούριας από τον Γιάννη Θηβαίο το 1977. Από το ’80 και μετά όμως το εκδοτικό σκηνικό αλλάζει· η μία και μοναδική έκδοση του Αουγκούστο Ρόα Μπάστος το 1981 μας εισάγει σε μια δεκαετία κατά την οποία πολλοί συγγραφείς θα κάνουν την εμφάνισή τους στο ελληνικό προσκήνιο. Το 1982 εμφανίζονται τρεις εκδόσεις του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (οι δύο μάλιστα αφορούν το ίδιο βιβλίο από δύο διαφορετικούς εκδοτικούς οίκους, σε δύο διαφορετικές μεταφράσεις), τρεις του λίγο παλαιότερου Χόρχε Λουίς Μπόρχες, του οποίου το συνολικό έργο «βρήκε από νωρίς στη χώρα μας αφοσιωμένους υποστηρικτές που το μετέφρασαν, το στήριξαν και το διέδωσαν παντοιοτρόπως, ενώ οι επιρροές του συγγραφέα στο έργο αρκετών νεοελλήνων δημιουργών είναι εμφανείς» (Κουνενής, 2007) και μια πρώτη του Χούλιο Κορτάσαρ. Την επόμενη χρονιά, το 1983, πρωτοεμφανίζεται ο παλαιότερος Ρουμπέν Νταρίο, κυκλοφορούν δύο βιβλία του Κορτάσαρ ενώ εντυπωσιακή είναι η έκδοση οκτώ βιβλίων του Μάρκες με τα τέσσερα από αυτά να εκδίδονται από τις ίδιες εκδόσεις (Λιβάνη) μέσα στην ίδια χρονιά. Ο δρόμος είχε ανοίξει πλέον, στα επόμενα χρόνια θα εκδοθεί ο λίγο παλαιότερος Αλέχο Καρπεντιέρ, ο Κάρλος Φουέντες, ο Βάργκας Γιόσα, οι σύγχρονοί τους Οκτάβιο Πας, Ερνέστο Σάμπατο, Χουάν Ρούλφο καθώς και η νεότερη Ιζαμπέλ Αλιέντε. Τη δεκαετία του ’90 εμφανίζονται στα βιβλιοπωλεία έργα σημαντικών προσωπικοτήτων όπως των Αντόλφο Μπιόυ Κασάρες, Χοσέ Λεσάμα Λίμα, Μάριο Μπενεντέτι, του παλαιότερου Οράσιο Κιρόγα, συνεχίζουν οι εκδόσεις συγγραφέων που εκδόθηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα την προηγούμενη δεκαετία ενώ θα εμφανιστούν και αρκετοί της νεότερης γενιάς όπως οι Γκιγιέρμο Καμπρέρα Ινφάντε, Ντανιέλ Τσαβαρία, Χοσέ Εμίλιο Πατσέκο, Εδουάρδο Γκαλεάνο, Λουίς Σεπούλβεδα, Πάκο Ιγνάθιο Τάιμπο II και Ζόε Βαλντές. Το αναγνωστικό και εκδοτικό ενδιαφέρον θα οδηγήσει από το 2000 κι έπειτα, στην πρόσβαση σε παλαιότερα κείμενα όπως αυτά των Χοσέ Μαρτί, Γκαμπριέλα Μιστράλ, Ρομπέρτο Αρλτ, Νικανόρ Πάρα και  Σέσαρ Βαγιέχο ενώ ταυτόχρονα θα συνεχίσουν να εμφανίζονται στην ελληνική βιβλιοπαραγωγή σύγχρονοι συγγραφείς, πρωτοεμφανιζομένοι για τα δεδομένα της χώρας μας: Ρομπέρτο Μπολάνιο, Αμπδόν Ουμπίδια, Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες, Λεονάρδο Παδούρα, Χόρχε Μπουκάι και Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες, μεταξύ πολλών άλλων. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων, συναντάμε πολλά κείμενα σε δημοσιεύσεις λογοτεχνικών περιοδικών καθώς και σε εκδομένες ανθολογίες συχνά δυσεύρετες, όπως σημειώνει και ο συγγραφέας και μεταφραστής Γιώργος Ρούβαλης στον πρόλογο «Μια χώρα, μια λογοτεχνία, ένας συγγραφέας» του βιβλίου Ο λόγος του μουγκού, του Χ. Ρ. Ριμπέυρο (1981) αναφερόμενος στο παράδειγμα του μεταφραστή Ρήγα Καππάτου ο οποίος «έχει αποδώσει πάνω από εκατό διαφορετικούς Λατινοαμερικανούς ποιητές, δυστυχώς σε εκδόσεις συχνά περιθωριακές και εξαντλημένες. Βλέπε για παράδειγμα σε δική του μετάφραση 16 Λατινοαμερικανοί ποιητές, εκδ. Α. Καραβία, 1980».

Επιστρέφουμε όμως στη γενιά του «μπουμ» και στους τέσσερις σημαντικότερους εκπρόσωπους του. Σύμφωνα με τη βάση δεδομένων της Biblionet και συγκρίνοντας με τα στοιχεία που παραθέτει ο Κουνενής στο άρθρο που ήδη αναφέραμε αλλά και ο Κωνσταντίνος Κασίνης στο παράρτημα της εισήγησής του με θέμα «Η ελληνική ταυτότητα της ισπανικής λογοτεχνίας» στο Δ ́ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών (Γρανάδα, 9-12 Σεπτεμβρίου 2010), βλέπουμε ότι ο Κολομβιανός συγγραφέας Γκαρσία Μάρκες κέρδισε από πολύ νωρίς και περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο λατινοαμερικανό ομότεχνό του την αγάπη του ελληνικού κοινού καθώς το σύνολο του έργου του έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και, πέρα από τις συλλογές, μετράμε 24 καταχωρήσεις εκδομένων βιβλίων χωρίς να λαμβάνουμε επίσης υπόψη τις επανεκδόσεις ή τις διαφορετικές εκδόσεις του ίδιου έργου. Ακολουθούν ο Περουβιανός Βάργκας Γιόσα με 21 καταχωρήσεις πέρα των λοιπών συλλογών και επανεκδόσεων. Εντοπίζουμε δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος του έργου του μεταφρασμένο στα ελληνικά, γεγονός που συμβαίνει αντιστοίχως και με το έργο του Κάρλος Φουέντες με 20 καταχωρήσεις αλλά λιγότερες επανεκδόσεις και ανθολογίες έργων του. Τελευταίος από τους τέσσερις είναι ο Χούλιο Κορτάσαρ με 15 καταχωρήσεις και κάποιες επανεκδόσεις, ενώ βλέπουμε να εξακολουθούν να παραμένουν αμετάφραστα κάποια από τα βιβλία του. Ο Κουνενής στο άρθρο του θα αναφέρει ότι ως «εξαιρετικός στυλίστας αλλά και πλέον δυσπρόσιτος αναγνωστικά εκπρόσωπος της “μαγικής” τετράδας, ο αργεντινός Xούλιο Kορτάσαρ κέρδισε το ενδιαφέρον ενός μικρότερου και πιο “μυημένου” αναγνωστικού κοινού».

Η ιδιοτυπία της γραφής του, η ιδιαιτερότητα της μορφής των κειμένων του όπως και η ενδεχόμενη δυσκολία να τα προσεγγίσει το ευρύ κοινό που ζει σε μια άλλη εποχή, που δεν κυκλοφορεί στα αντίστοιχα περιβάλλοντα με αυτά των ηρώων του συγγραφέα ή ακόμη και του ίδιου του συγγραφέα —αφού πολλές φορές παρατηρείται η ταύτισή τους— και που δεν νιώθει εξοικείωση με τα πλήθη των προσωπικοτήτων που παρελαύνουν από τα έργα του, ίσως να ήταν, ιδίως κατά τα προηγούμενα χρόνια, κάποιοι απ’ τους λόγους που καθιστούσαν δύσκολες τις συνθήκες για την μετάφραση του έργου του και που δημιουργούσαν καχυποψία στους Έλληνες εκδότες για να το επιλέξουν. 

Από τα στοιχεία που φαίνονται στον ακόλουθο πίνακα και χωρίζοντας το χρονικό διάστημα από τη στιγμή που πρωτοεκδίδεται στα ελληνικά ο Κορτάσαρ μέχρι και σήμερα, σε τρεις περιόδους —που με μικρή εξαίρεση την πρώτη, οι επόμενες αντιστοιχούν σε μια δεκαετία η κάθε μία— βλέπουμε ότι από το 1982 ως το 1996 μεταφράστηκαν στα ελληνικά δέκα (10) βιβλία με κείμενά του από τα οποία το ένα (1) εξαντλήθηκε και ανατυπώθηκε στο πλαίσιο αυτής της πρώτης περιόδου, τα πέντε (5) έχουν εξαντληθεί και το αναγνωστικό κοινό δεν έχει πρόσβαση σε αυτά —ένα από αυτά είναι το σπουδαίο Κουτσό, το οποίο είναι για πολλούς κριτικούς και αναγνώστες διεθνώς το σημαντικότερο βιβλίο του και ασφαλώς, το πιο γνωστό στο ελληνικό κοινό καθώς για αυτό έχουν γραφτεί αρκετά άρθρα και αναλύσεις στον περιοδικό και ηλεκτρονικό Τύπο, συγγραφείς και καλλιτέχνες το συμπεριλαμβάνουν στις λίστες με τα βιβλία που προτιμούν, εργαστήρια ανάγνωσης, όπως θα δούμε και έπειτα, επικεντρώνονται σε αυτό και εγχειρήματα όπως αυτό του περιοδικού Ταχυδρόμος το συμπεριλαμβάνουν στα «100 σημαντικότερα βιβλία της ζωής μας» (Μαρτίνου, 2008)— ενώ τα τρία επανεκδίδονται κατά την τρίτη περίοδο, με ένα από αυτά, το βιβλίο  Η δεσποινίς Κόρα (επιλογή κειμένων από διαφορετικά βιβλία του συγγραφέα) να κυκλοφορεί σε ίδια μετάφραση αλλά με άλλο τίτλο (Αξολότλ και άλλες ιστορίες) και από άλλον εκδοτικό. Την επόμενη περίοδο, δηλαδή κατά τη δεκαετία μεταξύ 1996 και 2006 δεν εκδόθηκε τίποτα δικό του και συναντάμε μόνο κάποια μεμονωμένα κείμενά του που συμπεριλήφθηκαν σε συλλογές διηγημάτων. Αντιθέτως, τη τελευταία δεκαετία (2006-σήμερα) η εκδοτική ελληνική παραγωγή στρέφεται και πάλι προς τον Κορτάσαρ εκδίδοντας έξι (6) αμετάφραστα μέχρι αυτή την περίοδο βιβλία του και ακόμη έχουμε μια (1) επανέκδοση και μια (1) ανατύπωση σε δύο από τα εξαντλημένα έργα του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι από τα οκτώ βιβλία αυτού του χρονικού διαστήματος, τα πέντε κυκλοφόρησαν τα τελευταία δύο χρόνια ενώ σύμφωνα με ανακοίνωση των εκδόσεων Bibliotheque σύντομα αναμένεται να κυκλοφορήσει και έκδοση με τα θεατρικά έργα του. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου καθώς και κυρίως της πρώτης, βρίσκουμε ανέκδοτο υλικό του έργου του να δημοσιεύεται σε λογοτεχνικά περιοδικά.

Τα βιβλία που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά και έχουν εκδοθεί προέρχονται από διάφορους εκδοτικούς οίκους και από διαφορετικούς μεταφραστές. Το πρώτο εμφανίζεται από τις εκδόσεις Οδυσσέας σε μετάφραση Ισμήνης Κανσή (Η δεσποινίς Κόρα) ενώ τα τρία επόμενα που ακολούθησαν ήταν από τις εκδόσεις Ύψιλον (Οκτάεδρο / Ιστορίες των κρονόπιο και των φάμα / Όλες οι φωτιές η φωτιά) και από τρεις διαφορετικούς μεταφραστές: Τάσος Δενέγρης, Ελένη Χαρατσή και Γ. Δ. Χουρμουζιάδης. Ακολούθησαν κάποια βιβλία που δεν επανεκδόθηκαν έπειτα από την εξάντληση του αποθέματος όπως αυτά από τις εκδόσεις Αλφειός (Μπρέντα Ρότσα τόσο βίαια γλυκιά), Εξάντας (Κουτσό), Μάγια (Τελετές / Διαδρομές), Καστανιώτης (Τα βραβεία) και σε μεταφράσεις αντιστοίχως από τους: Νάννα Παπανικολάου, Κώστα Κουντούρη, Μαρίνα Διάφα (στα δύο των εκδόσεων Μάγια) και Αγγελική Αλεξοπούλου. Το βιβλίο του Μανουέλ μεταφράστηκε από τη Βασιλική Κνήτου και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος, ενώ τα τελευταία χρόνια, τα βιβλία που συναντάμε προέρχονται από τις εκδόσεις Απόπειρα (Ο κυνηγός, σε μετάφραση Μάγιας-Μαρίας Ρούσσου / επανέκδοση Τα μυστικά όπλα, σε μετάφραση του Τάσου Δενέγρη), από τον Πάπυρο Εκδοτικό Οργανισμό (Αξολότλ και άλλα διηγήματα, σε μετάφραση Ισμήνης Κανσή —που όπως αναφέρθηκε πρόκειται για διαφορετική έκδοση της συλλογής κειμένων που πρωτοεκδόθηκε το 1982 από τις εκδόσεις Οδυσσέας με τον τίτλο Η δεσποινίς Κόρα— /  Ο λόγος της αρκούδας, σε μετάφραση Χρήστου Σιορίκη) και από τις εκδόσεις Bibliotheque (Η σύνθλιψη των σταγόνων, σε μετάφραση Βασίλη Λαλιώτη / Η αντίπερα όχθη, σε μετάφραση Σπύρου Μαυρίδη).

Σε μια εποχή που το αναγνωστικό κοινό έχει περισσότερες δυνατότητες για αναζήτηση πληροφοριών, που η πρόσβαση σε κείμενα ποικίλης ύλης είναι πολύ πιο εύκολη, η εξοικείωση μεγαλύτερη και το εύρος των βιβλίων που συναντάει κανείς είναι απεριόριστο —παρόλο που και ο εκδοτικός χώρος περνάει κι αυτός βαθιά κρίση— η προσέγγιση περίπλοκων και δύσβατων κειμένων από πλευράς των «ανήσυχων» αναγνωστών δείχνει πιο προσιτή. Μια μικρή απόδειξη αυτού, προκύπτει από το παράδειγμα της πρόσφατης επανέκδοσης του βιβλίου του Κορτάσαρ, Τα μυστικά όπλα (Απόπειρα, 2016). Ύστερα από επικοινωνία με τον εκδότη κ. Σαράντη Κορωνάκο, ενημερωθήκαμε σχετικά με τη δεύτερη αυτή έκδοση, πως η μετάφραση παραμένει ίδια και πέρα από τις λίγες τυπογραφικές διορθώσεις και την προσθήκη του βιογραφικού του μεταφραστή που δεν είναι πλέον εν ζωή, η βασική διαφορά της έκδοσης συνίσταται στην αφαίρεση των σημειώσεων του μεταφραστή για στοιχεία που είκοσι εννέα χρόνια πριν δεν ήταν γνωστά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό ενώ τώρα περίττευαν λόγω της μεγαλύτερης εξοικείωσης των αναγνωστών με πληροφορίες όπως αυτές που περιλαμβάνονται στο βιβλίο και κατ’ επέκταση στον κορτασαριανό σύμπαν. Ο Κορτάσαρ συστήνεται και πάλι στο ελληνικό κοινό στο οποίο φαίνεται να αποκτά σιγά σιγά απήχηση, όπως —χρησιμοποιώντας τα λόγια του βραβευμένου μεταφραστή λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας Κρίτωνα Ηλιόπουλου από τη συνέντευξη που παραχώρησε στην Άτη Σολέρτη για τη σειρά «Συνεντεύξεις μεταφραστών» του vakxikon.gr— έτσι κι αλλιώς «η ισπανόφωνη λογοτεχνία έχει απήχηση στην Ελλάδα και απόδειξη είναι ότι συνεχώς εκδίδονται νέοι συγγραφείς αλλά και πολλά παλαιότερα έργα».

Στο πλαίσιο αυτό, συναντάμε σεμινάρια λογοτεχνίας που αναλύουν τη γραφή του Κορτάσαρ, εργαστήρια ανάγνωσης που επικεντρώνονται στα διηγήματά του όπως αυτά του Ινστιτούτου Θερβάντες, της ομάδας «Θαλής + φίλοι» στο Μουσείο Ηρακλειδών (2016-2017) και το πρόσφατο «Rayuela: la invención desaforada» από τη Marta Silvia Dios Sanz στο κέντρο ισπανόφωνης κουλτούρας Abanico (2017), μαθήματα ισπανικής γλώσσας η οποία προσεγγίζεται μέσω των λογοτεχνικών κειμένων του, περιοδικά λογοτεχνίας που του αφιερώνουν σελίδες και εξώφυλλα, πολλά μπλογκς στα οποία σχολιάζονται τα βιβλία του και δημοσιεύονται κάποια αποσπάσματα ή εμπνέονται από αυτά. Το Μάιο του 2014 το Ινστιτούτο Θερβάντες διοργάνωσε μια ποιητική βραδιά αφιερωμένη στην προσέγγιση του έργου του Χούλιο Κορτάσαρ μέσα από τους αγαπημένους του ποιητές. Το 2015 το περιοδικό The Athens Review of Books, στο τεύχος 64 έκανε αφιέρωμα στον Χούλιο Κορτάσαρ με τη δημοσίευση του διηγήματος «Το νησί του μεσημεριού», σε μετάφραση του Κων. Παλαιολόγου, ενώ ο ίδιος υπέγραφε το κείμενο «Ο Χούλιο Κορτάσαρ και η Ελλάδα», η Claudia Costanzo Δαλάτση το κείμενο «Χ. Κορτάσαρ. Μια χιουμοριστική αποξένωση της καθημερινότητας», ενώ ένα τρίτο άρθρο με τον τίτλο «Κριτική και “Κρίση” της Γλώσσας στο Κουτσό του Κορτάσαρ», υπογράφεται από τον Ελευθέριο Μακεδόνα. Σκιτσαρισμένη προσωπογραφία του Κορτάσαρ, σχεδιασμένη από τον Κωνσταντίνο Παπαμιχαλόπουλο, κοσμούσε το εξώφυλλο του περιοδικού. Τον Οκτώβρη του 2016 η μεταφράστρια και φιλόλογος με ιδιαίτερη γνώση της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας Μάρτα Σίλβια Διός Σανς έδωσε διάλεξη στο Ινστιτούτο Θερβάντες με θέμα «Ο Χούλιο Κορτάσαρ στον καθρέφτη του Θερβάντες ή η φαντασία ως γένεσις παράλληλων κόσμων».

Ενδεικτικά, δημοσιεύσεις μεταφρασμένων κειμένων του Χ. Κορτάσαρ συναντάμε, σε κάποια λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες:

·         Νέα Εστία, τεύχη 1190-1191-1192-1193-1194, 1977, «Ο αυτοκινητόδρομος» (δημοσιευμένο σε 5 αποσπάσματα) σε μετάφραση Γ. Δ. Χουρμουζιάδη

·         Νέα Εστία, τεύχη 1199-1200-1201, 1977, «Η νοσοκόμα» (δημοσιευμένο σε 3 αποσπάσματα) σε μετάφραση Γ. Δ. Χουρμουζιάδη

·         Τραμ/ένα όχημα, τόμ. 2, αρ. 9, 1978, «Καλοκαίρι» σε μετάφραση Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή

·         Το Δέντρο, τεύχος 26, 1982, «Αξολότλ» σε μετάφραση Βάσως Αυγερινοπούλου

·         Το Δέντρο, τεύχος 28, 1982, «Ιστορίες των Cronopios και των Famas» σε μετάφραση Π. Γερενή

·         Χάρτης, τεύχος 1, 1982, «Το νησί του μεσημεριού» σε μετάφραση Δημήτρη Καλοκύρη

·         Χάρτης, τεύχος 3, 1982, «Τέλος του κόσμου του τέλους» σε μετάφραση Γιώργου Χουλιάρα

·         Νέα Εστία, τεύχη 1339, 1983, «Η υγεία των αρρώστων» σε μετάφραση Γ. Δ. Χουρμουζιάδη

·         Νέα Εστία, τεύχη 1343, 1983, «Ο άλλος ουρανός» σε μετάφραση Γ. Δ. Χουρμουζιάδη

·         Χάρτης, τεύχος 10, 1984, «Αλληλουχία των κήπων» σε μετάφραση Δημήτρη Καλοκύρη και «Las armas secretas» σε μετάφραση Ελένη Χαρατσή

·         Χάρτης, τεύχος 11, 1984, «Το φανταστικό είναι η γωνία του δρόμου, συνομιλία με τον Δημήτρη Άναλι» σε μετάφραση Τρισεύγενης Καλοκύρη

·         Ευθύνη, τεύχος 157, 1985, «Εποχή του χεριού» σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και Francisco Fernández Luis

·         Η Λέξη, τεύχος 49, 1985, «Το ειδώλιο των Κυκλάδων» σε μετάφραση Βασίλη Λαλιώτη

·         Το Δέντρο, τεύχος 66, 1992, «Ο Λουκάς, οι οικολογικοί διαλογισμού» σε μετάφραση Γαβριήλ Σάμπα

·         Το Δέντρο, τεύχος 71-72, 1992, «Οικογενειακοί δεσμοί» σε μετάφραση Γαβριήλ Σάμπα

·         Εντευκτήριο, τεύχος 21, 1992, «Γράμμα σε μια δεσποινίδα στο Παρίσι» σε μετάφραση Θωμά Λιναρά

·         Άνευ, τεύχος 3, 2001, «Το κατειλημμένο σπίτι» σε μετάφραση Μαρινέλλας Παγιάτσου (Κύπρος)

·         Σήματα καπνού, τεύχος 18, 2003, «Το καθήκον του συγγραφέα» (δεν εντοπίστηκε το όνομα του μεταφραστή)

·         Αυγή, 8 Δεκεμβρίου 2003, «Paradiso, του Χοσέ Λεσάμα Λίμα», απόσπασμα κριτικής αποτίμησης του Χούλιο Κορτάσαρ στο έργο Paradiso σε μετάφραση Βασίλη Λαλιώτη

·         Εντευκτήριο, τεύχος 87, 2009, «Κριτικό σημείωμα για τον Ρομπέρτο Αρλτ» σε μετάφραση Τούλας Κόντου

·         Τεφλόν, τεύχος 3, 2010, «Η μύγα», «Πρελούδιο για ένα κείμενο σε πρόζα», «Η πόλη», «Οι καλές συνειδήσεις», «Blues for Maggie», «Αλληλουχίες» σε μετάφραση Σωτήρη Κακάτση

·         Μανδραγόρας, τεύχος 43, 2010, μια από τις διαλέξεις του Κορτάσαρ στο Πανεπιστήμιο του Berkeley, με θέμα «Ο διανοούμενος και η πολιτική στην ισπανόφωνη Αμερική» σε μετάφραση Σωτήρη Κακάτση

·         Βακχικόν, τεύχος 12, 2010, «Αποκάλυψη στο Σολεντινάμε» σε μετάφραση Παναγιώτη Χαχή και Μέλιας Πουρή

·         Βακχικόν, τεύχος 13, 2011, «Τα σάλια του διαβόλου» σε μετάφραση Παναγιώτη Χαχή και Μέλιας Πουρή

·         Το Δέντρο, τεύχος 139-194, 2013, «Οικογενειακοί δεσμοί» σε μετάφραση Γαβριήλ Σάμπα

·         The Athens Review of Books, τεύχος 64, 2015, «Το νησί του μεσημεριού» σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

σε κάποιες ηλεκτρονικές σελίδες περιοδικών και ιστότοπους :

·         https://teflon.wordpress.com/2010/09/19/julio-cortazar-%ce%b7-%cf%80%ce%b1%cf%84%cf%81%ce%af%ce%b4%ce%b1/

2010, «Η πατρίδα», σε μετάφραση Σωτήρη Κακάτση

·         http://www.poiein.gr/archives/19987,

2012, «Ποιήματα για την Κρις», σε μετάφραση Βασίλη Λαλιώτη

·         https://nancyangeli.blogspot.gr/2013/01/50-oom.html

2013, «Οδηγίες - παραδείγματα σχετικά με τον τρόπο που φοβόμαστε» σε μετάφραση Νάνσυς Αγγελή

·         http://konstantinos-paleologos.blogspot.gr/2014/09/blog-post.html,

2014, «Το νησί του μεσημεριού» σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

·         https://bonsaistoriesflashfiction.wordpress.com/category/%CF%83%CF%85%CE%B3%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B5%CE%B9%CF%83/2-2-%CF%83%CE%B5-%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B5%CF%83-%CE%B3%CE%BB%CF%89%CF%83%CF%83%CE%B5%CF%83/cortazar-julio/

2010, «Έρωτας 77» σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

2016, «Η καθημερινή εφημερίδα καθημερινά» σε μετάφραση Ελένης Χαρατσή

ενώ κάποια ενδιαφέροντα άρθρα, κείμενα και βίντεο σχετικά με τον συγγραφέα και το έργο ή επηρεασμένα από το έργο του, συναντάμε σε κάποια περιοδικά, ηλεκτρονικές σελίδες και ιστότοπους:

·         Λατινική Αμερική, τεύχος 5, 1984, «Αφιέρωμα στο Χούλιο Κορτάσαρ», εκδότης: Αγγελική Στουπάκη

·         Η λέξη, τεύχος 33, 1984, «Χούλιο Κορτάσαρ: ο Σιμόν Μπολιβάρ της Νουβέλας» του Κάρλος Φουέντες σε μετάφραση Χριστίνας Μπάμπου-Παγκουρέλη

·         http://users.uoa.gr/~nektar/arts/prose/takhs_8eodwropoylos_h_ptwsh.htm, 1999, «Η πτώση» (μια παραλλαγή σ’ ένα θέμα του Χούλιο Κορτάσαρ) του Τάκη Θεοδωρόπουλου, δημοσιευμένο στην εφημερίδα Τα Νέα (17 Αυγούστου 1999)

·         https://www.youtube.com/watch?v=qa0y518CDMI, «Αλληλουχία των κήπων», 1999, ταινία μικρού μήκους βασισμένη στο διήγημα «La continuidad de los parques», του Αχιλλέα Κυριακίδη

·         http://www.poiein.gr/archives/16591,  2004, «Julio Cortazar: ο συγγραφέας που λάτρεψε τη Τζαζ», του Κώστα Παπαθανασίου (αναδημοσίευση από το περιοδικό Jazz@Τζαζ)

·         https://teflon.wordpress.com/2010/08/23/mario-goloboff-julio-cortazar-%CE%B7-%CE%B2%CE%B9%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1-%CE%B1%CF%80%CF%8C%CF%83%CF%80%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%B1/, 2010, «Julio Cortázar: Η βιογραφία», του Mario Goloboff (απόσπασμα) σε μετάφραση Σωτήρη Κακάτση

·         Ένεκεν, τεύχος 20, 2011, «Παίζοντας κυνηγητό και κουτσό με τον Χούλιο Κορτάσαρ», του Σάκη Παπαδημητρίου

·         http://www.mic.gr/book/vivliopandoheio-87-de-hortasame-kortasar, 2011, «Δε χορτάσαμε Κορτάσαρ!», του Λάμπρου Σκουζάκη

·         http://frear.gr/?p=4224, 2014, «30 χρόνια χωρίς τον Julio Cortázar», συνέντευξη του Μαρτίν Καπαρός στην εφημερίδα El País, σε μετάφραση Ούρσουλας Φωσκόλου

·         http://staxtes.com/2003/?p=3822, 2014, «Το κουτσό» (σε 3 μέρη), του Ναυτίλου

·         https://www.ispania.gr/arthra/logotexnia/5343-2015-09-08-08-36-07, 2015, «Κριτική και “Κρίση” της Γλώσσας στο Κουτσό του Κορτάσαρ», του Ελευθέριου Μακεδόνα (αναδημοσίευση από το περιοδικό Athens Review of Books, τεύχος 64)

·         http://www.eoellas.org/2016/07/05/xoylio-kortasar-1914-1986/, 2016,  «Χούλιο Κορτάσαρ» [Για τον Τομέα Βιογραφιών & Κουλτούρας Πολιτισμών], της Σοφίας Μαγουλιώτη

·         https://www.youtube.com/watch?v=5XEHd4_L8fM, 2009, υποτιτλισμένο στα ελληνικά (από την Κοψαχείλη Λένα) απόσπασμα τηλεοπτικής συνέντευξης του Κορτάσαρ αναφορικά με τον Μινώταυρο (από το θεατρικό του κείμενο Los Reyes)

Εργογραφία (μεταφρασμένη στα ελληνικά):     
    

 ● Η αντίπερα όχθη  ∙  μετάφραση Σπύρος Μαυρίδης

      [1η έκδ. - Αθήνα : Bibliotheque, 2016]

 ● Τα μυστικά όπλα  ∙  μετάφραση Τάσος Δενέγρης  

      [2η έκδ. (επανέκδοση) - Αθήνα : Απόπειρα, 2016]

 ● Ο λόγος της αρκούδας  ∙  μετάφραση Χρήστος Σιορίκης 

      [1η έκδ. - Αθήνα : Πάπυρος Εκδ. Οργ., 2015 (Μικροί Αναγν. - Μεγάλοι Συγγρ.)]

 ● Η σύνθλιψη των σταγόνων  ∙  μετάφραση Βασίλης Λαλιώτης 

     [1η έκδ. - Αθήνα : Biblioteque, 2015 (Ποίηση Γυμνή)]

 ● Ο κυνηγός  ∙  μετάφραση Μάγια-Μαρία Ρούσσου 

      [1η έκδ. - Αθήνα : Απόπειρα, 2014]

 ● Αξολότλ και άλλα διηγήματα  ∙  μετάφραση Ισμήνη Κανσή 

    [1η έκδ. - Αθήνα : Πάπυρος Εκδοτικός Οργανισμός, 2009. (Letras)]

 ● Το βιβλίο του Μανουέλ  ∙  μετάφραση Βασιλική Κνήτου 

      [1η έκδ. - Αθήνα : Κέδρος, 2008  (Ξένη Πεζογραφία)]

 ● Όλες οι φωτιές η φωτιά  ∙  μετάφραση Γ. Δ. Χουρμουζιάδης

    [2η έκδ. (ανατύπωση) - Αθήνα : Ύψιλον, 2006 (Ξένη Λογοτεχνία)]

 ● Ιστορίες των κρονόπιο και των φάμα  ∙  μετάφραση Ελένη Χαρατσή 

     [2η έκδ. (ανατύπωση) - Αθήνα : Ύψιλον, 1996  (Ξένη Λογοτ.)]

 ●   ΕΞ[1]   Τα βραβεία  ∙  μετάφραση Αγγελική Αλεξοπούλου 

     [1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 1994]

 ●   ΕΞ    Διαδρομές  ∙  μετάφραση Μαρίνα Διάφα  

     [1η έκδ. - Θεσσαλονίκη : Μάγια, 1993]

 ●   ΕΞ    Τελετές  ∙  μετάφραση Μαρίνα Διάφα

    [1η έκδ. - Θεσσαλονίκη : Μάγια, 1992]

 ●   ΕΞ    Τα μυστικά όπλα  ∙  μετάφραση Τάσος Δενέγρης 

     [1η έκδ. - Αθήνα : Απόπειρα, 1990]

 ●   ΕΞ    Το Κουτσό  ∙  μετάφραση Κώστα Κουντούρη

     [1^η έκδ. - Αθήνα : Εξάντας, 1988 (Σύγχρονη Κλασική Βιβλιοθήκη ∙ 14)]

 ●   ΕΞ    Μπρέντα Ρότσα τόσο βίαια γλυκιά  ∙  μετάφραση Νάννα Παπανικολάου 

     [1η έκδ. - Αθήνα : Αλφειός, 1987]

 ●   ΕΞ    Όλες οι φωτιές η φωτιά  ∙  μετάφραση Γ. Δ. Χουρμουζιάδης

    [1η έκδ. - Αθήνα : Ύψιλον, 1984 (Ξένη Λογοτεχνία)]

 ●   ΕΞ    Ιστορίες των κρονόπιο και των φάμα  ∙  μετάφραση Ελένη Χαρατσή 

     [1η έκδ. - Αθήνα : Ύψιλον, 1983  (Ξένη Λογοτεχνία)]

 ● Οκτάεδρο  ∙  μετάφραση Τάσος Δενέγρης 

     [1η έκδ. - Αθήνα : Ύψιλον, 1983 (Λογοτεχνία)]

●   ΕΞ    Η δεσποινίς Κόρα  ∙  μετάφραση Ισμήνη Κανσή 

     [1η έκδ. - Αθήνα : Οδυσσέας, 1982]

Συμμετοχή σε συλλογικά έργα:         
  

 ● Mini71cuentos:  Ανθολογία ισπανόφωνου μικροδιηγήματος ∙  κείμενο: «Έρωτας 77»

      [1η έκδ. – Αθήνα : Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη, 2012] ─ Συλλογική μετάφραση

 ● Destroy Athens: μια αφήγηση ∙  κείμενο: «Περί του τρόπου να ταξιδεύεις από την Αθήνα στο

     Ακρωτήριο Σούνιο»  [1η έκδ. – Αθήνα : Futura, 2007] ─ μετάφραση Έφης Γιαννοπούλου

 ● Σιδηροδρομικώς ∙  κείμενο: «Το τέλος του παιχνιδιού»

      [1η έκδ. – Αθήνα : Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2004] ─ μετάφραση Ελένης Χαρατσή

 ● Luis Buñuel ∙  κείμενο: «“Λος Ολβιδάδος”: Ξενάγηση σ’ έναν εφιάλτη»  

     [1η έκδ. – Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2000] ─ (δεν εντοπίστηκε το όνομα του μεταφραστή)

Βιβλιογραφία

Κασίνης, Κ. «Η ελληνική ταυτότητα της ισπανικής λογοτεχνίας», Ταυτότητες στον ελληνικό κόσμο (από το 1204  έως σήμερα), Δ ́ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών, Γρανάδα, 9-12 Σεπτεμβρίου 2010, Κωνσταντίνος Α. Δημάδης (επιμέλεια), Αθήνα, Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών, τόμος Β’, 2011, σελ. 145- 166.

ΚΟΥΝΕΝΗΣ, Ν. «Βιβλιοπαρουσίαση. Βιβλιοκριτική. Λατινοαμερικανική λογοτεχνία: μικρός οδηγός πλεύσης», Αντιτετράδιο εκπαίδευσης, τεύχος 81, 2007.

Μαρτίνου, Α. «Τα 100 σημαντικότερα βιβλία της ζωής μας», Τα Νέα, Αθήνα, 26 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2017 από το

http://www.tanea.gr/relatedarticles/article/4493993/?iid=2

Ρούβαλης, Γ. «Μια χώρα, μια λογοτεχνία, ένας συγγραφέας», πρόλογος στο Ο λόγος του μουγκού του Χ. Ρ. Ριμπέυρο, Αθήνα, Κέδρος, 1981.

Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα από τη Διπλωματική Εργασία που εκπόνησε, υπό την εποπτεία του Αναπληρωτή Καθηγητή Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, η Ευστρατία Παπαϊωάννου με τίτλο «Ο γύρος της μέρας στους ογδόντα κόσμους του Χούλιο Κορτάσαρ. Σχολιασμένη μετάφραση από τα ισπανικά στα ελληνικά αποσπασμάτων και αυτοτελών κειμένων – εικαστικά διακοσμημένων», στο πλαίσιο των σπουδών της στο Μάστερ «Επιστήμες της Γλώσσας και του Πολιτισμού», Κατεύθυνση «Μετάφραση, επικοινωνία και εκδοτικός χώρος» του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ.

---

[1] Εξαντλημένο.