Κυριακή 6 Σεπτεμβρίου 2015

Ο κλειδούχος, του Χουάν Χοσέ Αρεόλα

Ο ξένος έφτασε αγκομαχώντας στον έρημο σταθμό. Η τεράστια  βαλίτσα του, που κανείς δεν προθυμοποιήθηκε να φορτωθεί, τον είχε κουράσει αφόρητα. Σκούπισε  το πρόσωπό του μ’ ένα μαντήλι, και με το χέρι στο μέτωπο κοίταξε τις ράγες που χάνονταν στον ορίζοντα. Απογοητευμένος και σκεπτικός συμβουλεύτηκε το ρολόι του: ακριβώς η ώρα που έπρεπε να φύγει το τρένο.
          Κάποιος –άγνωστο από πού εμφανίστηκε– τον χτύπησε ελαφρά στην πλάτη. Ο ξένος γύρισε, και βρέθηκε μπροστά σ’ ένα γεροντάκο που έδινε την εντύπωση ανθρώπου των σιδηροδρόμων. Στο χέρι του κρατούσε ένα τόσο μικρό κόκκινο φακό που έμοιαζε με παιχνίδι. Κοίταξε χαμογελώντας τον ταξιδιώτη που τον ρώτησε με αγωνία:
«Με συγχωρείτε, έχει φύγει το τρένο;»
«Ζείτε λίγο καιρό σ’ αυτή τη χώρα;»
«Πρέπει να φύγω αμέσως. Πρέπει να βρίσκομαι στο Τ. αύριο κιόλας».
«Φαίνεται ότι αγνοείτε εντελώς τα πράγματα. Αυτό που πρέπει να  κάνετε δίχως άλλο είναι να ψάξετε για κατάλυμα στο πανδοχείο για τους ταξιδιώτες» – και έδειξε ένα παράξενο σταχτί κτίριο που έμοιαζε περισσότερο με φυλακή.
«Εγώ, όμως, δε θέλω να μείνω, αλλά να φύγω με το τρένο».
«Νοικιάστε ένα δωμάτιο αμέσως, αν βέβαια υπάρχει. Σε περίπτωση που το καταφέρετε, νοικιάστε το με το μήνα, έτσι θα σας έρθει πιο φτηνά και θα σας φροντίζουν καλύτερα».
«Μα είστε τρελός; Εγώ πρέπει να φτάσω στο Τ. αύριο κιόλας».
«Ειλικρινά θα έπρεπε να σας αφήσω στην τύχη σας. Παρ’ όλα αυτά θα σας δώσω μερικές πληροφορίες».
«Σας παρακαλώ …»
«Ετούτη η χώρα είναι φημισμένη για τους σιδηροδρόμους της, όπως γνωρίζετε. Μέχρι στιγμής δεν ήταν δυνατόν να τους οργανώσουμε όπως πρέπει αλλά έχουν γίνει σημαντικά πράγματα σ’ ό,τι έχει σχέση με την ανακοίνωση των δρομολογίων και την έκδοση των εισιτηρίων. Το  σιδηροδρομικό  δίκτυο φτάνει και συνδέει μεταξύ τους όλες τις περιοχές της χώρας· εκδίδονται εισιτήρια μέχρι και για τα πιο μικρά και απομακρυσμένα χωριουδάκια. Μένει μόνο οι αμαξοστοιχίες να πληρούν τις ενδείξεις που περιλαμβάνονται στο δίκτυο και να περνούν πράγματι από τους σταθμούς. Αυτό τουλάχιστον ελπίζουν οι κάτοικοι της χώρας· στο μεταξύ, υπομένουν την ασυνέπεια της υπηρεσίας μιας και ο πατριωτισμός τους δεν επιτρέπει καμιά  εκδήλωση δυσαρέσκειας».
«Τελικά, περνάει κανένα τρένο απ’ αυτή την πόλη;»
«Αυτή η διαβεβαίωση θα ισοδυναμούσε με ανακρίβεια. Όπως μπορείτε να διαπιστώσετε, οι ράγες υπάρχουν, αν και έχουν υποστεί κάποια φθορά. Σε ορισμένα μέρη διακρίνονται στο έδαφος μόνο δύο σειρές χόρτων. Με δεδομένες τις τωρινές συνθήκες, κανένα τρένο δεν είναι υποχρεωμένο να περνά από εδώ αλλά και τίποτα δεν εμποδίζει να συμβεί κάτι τέτοιο. Έχω δει στη ζωή μου να περνούν πολλά τρένα, και γνώρισα κάποιους ταξιδιώτες που μπόρεσαν να επιβιβαστούν. Αν περιμένετε όσο πρέπει, ίσως εγώ ο ίδιος να έχω την τιμή να σας βοηθήσω να ανέβετε σ’ ένα όμορφο και άνετο βαγόνι».
«Θα με πάει αυτό το τρένο στο Τ.;»
«Και γιατί επιμένετε να είναι οπωσδήποτε στο Τ.; Να είστε ευχαριστημένος με κάποιο κοντινό σταθμό. Μόλις ανεβείτε στο τρένο, η ζωή σας θα αποκτήσει κάποιο προορισμό. Τι σημασία έχει αν αυτός ο προορισμός δεν είναι για το Τ.;»
«Ξέρετε, έχω βγάλει εισιτήριο για να πάω στο Τ. Λογικά θα πρέπει να με πάνε σ’ αυτό το μέρος, έτσι δεν είναι;»
«Ο οποιοσδήποτε θα σας έδινε δίκιο. Στο πανδοχείο για τους ταξιδιώτες θα μπορέσετε να μιλήσετε με ανθρώπους που έχουν λάβει τα μέτρα τους αγοράζοντας μεγάλες ποσότητες εισιτηρίων. Κατά κανόνα, οι προνοητικοί άνθρωποι αγοράζουν εισιτήρια για όλα τα σημεία της χώρας. Υπάρχουν άνθρωποι, που έχουν ξοδέψει σε εισιτήρια μια πραγματική περιουσία…»
«Νόμιζα πως για να πάω στο Τ. μου αρκούσε ένα εισιτήριο. Για δείτε το…»
«Το επόμενο τμήμα των εθνικών σιδηροδρόμων θα κατασκευαστεί με τα λεφτά ενός μόνο ανθρώπου που ξόδεψε την τεράστια περιουσία του σε εισιτήρια με επιστροφή για μια διαδρομή σιδηροδρόμου, του οποίου τα σχέδια, που περιλαμβάνουν εκτεταμένα τούνελ και γέφυρες, δεν έχουν καν εγκριθεί από τους μηχανικούς της εταιρείας».
«Όμως το τρένο που περνά από το Τ. δεν βρίσκεται ήδη σε λειτουργία;»  
«Και δεν είναι το μοναδικό. Στην πραγματικότητα υπάρχουν πάρα πολλά τρένα στη χώρα, και οι ταξιδιώτες μπορούν να τα χρησιμοποιούν με σχετική συχνότητα, λαμβάνοντας όμως υπόψη ότι δεν είναι μια υπηρεσία επίσημη και καθορισμένη. Με άλλα λόγια, κανείς δεν περιμένει να φθάσει στο μέρος που θέλει, σαν επιβιβαστεί σ’ ένα τρένο».
«Δηλαδή;»
«Η εταιρεία, από ζήλο να εξυπηρετήσει τους πολίτες, πρέπει να καταφύγει σε κάποια μέτρα απελπισίας. Βάζει τρένα σε μέρη αδιάβατα. Αυτές οι αμαξοστοιχίες-σκαπανείς συχνά χρειάζονται χρόνια ολόκληρα για να κάνουν μια διαδρομή και, στη  διάρκειά  τους, η ζωή των ταξιδιωτών υφίσταται κάποιες σημαντικές αλλαγές. Οι θάνατοι δεν είναι σπάνιοι σε τέτοιες περιπτώσεις αλλά η εταιρεία, που τα έχει προβλέψει όλα, προσθέτει σ’ αυτά τα τρένα ένα βαγόνι νεκροθάλαμο κι ένα βαγόνι νεκροταφείο. Οι μηχανοδηγοί αισθάνονται περήφανοι ν’ αφήνουν το επιμελώς ταριχευμένο πτώμα ενός επιβάτη στις αποβάθρες του σταθμού που γράφει το εισιτήριό του. Σε άλλες περιπτώσεις, αυτά τα απίθανα τρένα κάνουν διαδρομές απ’ τις οποίες λείπει μία από τις ράγες. Τραντάζεται  το  φυλλοκάρδι μιας ολόκληρης πλευράς βαγονιών με τα χτυπήματα από τις ρόδες πάνω στους μακαρίτες. Οι επιβάτες της πρώτης θέσης –κι εδώ η εταιρεία είναι προνοητική– τοποθετούνται στην πλευρά όπου υπάρχει ράγα. Αυτοί, όμως, της δεύτερης θέσης υπομένουν το τράνταγμα με συγκατάβαση. Υπάρχουν, ωστόσο, και τμήματα της διαδρομής, όπου λείπουν και οι δύο ράγες· εκεί οι ταξιδιώτες υποφέρουν εξ ίσου μέχρι που το τρένο γίνεται κομμάτια.»
«Ο Χριστός και η Παναγία!»
«Κοιτάξτε, το χωριό Φ. προέκυψε από ένα απ’ αυτά τα ατυχήματα. Το τρένο κόλλησε σε μια περιοχή αδιάβατη. Οι ρόδες είχαν καταστραφεί, φαγωμένες από την άμμο μέχρι τους άξονες. Οι επιβάτες πέρασαν τόσο χρόνο μαζί που, από τις υποχρεωτικές και τετριμμένες συζητήσεις, προέκυψαν στενές φιλίες. Κάποιες απ’ αυτές τις φιλίες εξελίχθηκαν σε ειδύλλια, και το αποτέλεσμα ήταν το Φ., ένα χωριουδάκι προοδευτικό γεμάτο σκανταλιάρικα παιδιά που παίζουν με τα σκουριασμένα ερείπια του τρένου».
«Χριστέ μου, εγώ δεν είμαι φτιαγμένος για τέτοιες περιπέτειες».
«Πρέπει ν’ αρχίσετε να προσαρμόζεστε· ίσως γίνετε ήρωας. Μη νομίζετε ότι λείπουν οι περιπτώσεις όπου οι ταξιδιώτες αποδεικνύουν την αξία τους και τη διάθεσή τους για αυτοθυσία. Πρόσφατα διακόσιοι ανώνυμοι επιβάτες έγραψαν μια από τις πιο ένδοξες σελίδες των σιδηροδρομικών μας χρονικών. Σ’ ένα δοκιμαστικό ταξίδι,  λοιπόν,  ο μηχανοδηγός  πήρε είδηση εγκαίρως  μια μεγάλη παράλειψη των κατασκευαστών της γραμμής. Από τη  διαδρομή  έλειπε η γέφυρα που  θα  ένωνε  τα άκρα ενός γκρεμού. Τότε ο μηχανοδηγός, αντί να γυρίσει πίσω, εμψύχωσε τους επιβάτες που έβαλαν τα δυνατά τους για να συνεχιστεί το ταξίδι. Με τη δυναμική καθοδήγησή του έκαναν το τρένο  φύλλο και φτερό και το κουβάλησαν στους ώμους τους ως το άλλο άκρο του γκρεμού, παρ’ ότι στην πορεία τούς επιφύλασσε κι άλλη έκπληξη: στο βάθος του υπήρχε ένα ορμητικό ποτάμι. Το αποτέλεσμα του άθλου ήταν τόσο ικανοποιητικό που η εταιρεία εγκατέλειψε οριστικά την κατασκευή της γέφυρας και περιορίστηκε στο να κάνει μια ελκυστική έκπτωση στα εισιτήρια των επιβατών που τολμούν να αντιμετωπίσουν αυτή την επιπρόσθετη ταλαιπωρία».
«Όμως εγώ πρέπει να φτάσω στο Τ. αύριο κιόλας!»
«Πολύ καλά. Μου αρέσει που επιμένετε στο σχέδιό σας. Φαίνεστε άνθρωπος με πεποιθήσεις. Μείνετε, προς το παρόν, στο πανδοχείο και πάρτε το πρώτο τρένο που θα περάσει. Προσπαθήστε τουλάχιστον να το κάνετε· χίλιοι άνθρωποι θα σας σταθούν εμπόδιο. Όταν φτάνει μια αμαξοστοιχία, οι ταξιδιώτες, εκνευρισμένοι από την τρομερά πολύωρη αναμονή, βγαίνουν  από το πανδοχείο και εισβάλλουν θορυβωδώς στο σταθμό. Πολλές φορές προκαλούν ατυχήματα με την απίστευτη έλλειψη ευγένειας και σύνεσης.  Αντί να επιβιβαστούν με τάξη,  επιδίδονται στο να συνθλίβουν ο ένας τον άλλο· κι έτσι, η επιβίβαση ματαιώνεται για πάντα, και το τρένο φεύγει αφήνοντας τα πλήθη των εξεγερμένων στις αποβάθρες. Οι ταξιδιώτες, κατάκοποι και εξοργισμένοι, καταριούνται την έλλειψη τρόπων τους, και χάνουν το χρόνο τους βρίζοντας και χτυπώντας ο ένας τον άλλον».
«Και η αστυνομία δεν επεμβαίνει;»
«Έγινε προσπάθεια να οργανωθεί ένα αστυνομικό σώμα σε κάθε σταθμό αλλά η απρογραμμάτιστη άφιξη των τρένων έκανε την υπηρεσία αυτή άχρηστη και πολύ δαπανηρή. Κι ύστερα, τα μέλη αυτού του σώματος έδειξαν πολύ νωρίς την τάση να ασχολούνται αποκλειστικά με την προστασία της εξόδου των εύπορων ταξιδιωτών, που τους έδιναν ως αντάλλαγμα, γι’ αυτή τους τη βοήθεια, ό,τι είχαν πάνω τους. Τότε αποφασίστηκε η ίδρυση ενός ειδικού τύπου σχολής, όπου οι μελλοντικοί ταξιδιώτες παίρνουν μαθήματα κοινωνικής συμπεριφοράς και εξασκούνται καταλλήλως. Εκεί τους διδάσκουν το σωστό τρόπο επιβίβασης στην αμαξοστοιχία, ακόμα κι αν βρίσκεται σε κίνηση ή πηγαίνει με μεγάλη ταχύτητα. Εκεί τους δίνουν κι ένα είδος πανοπλίας για να μην τους σπάσουν τα πλευρά οι συνταξιδιώτες τους».
«Δηλαδή, ακόμα κι αν ανέβει κανείς στο τρένο, εξακολουθεί να διατρέχει κίνδυνο;»
«Σχετικά. Σας συμβουλεύω μόνο να προσέχετε πάρα πολύ στους σταθμούς. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, εσείς να νομίζετε ότι έχετε φθάσει στο Τ.,  ενώ  αυτό  θα  ήταν  μόνο  μια  ψευδαίσθηση. Η εταιρεία, για να βάλει μια τάξη πάνω στα υπερφορτωμένα βαγόνια, αναγκάζεται να καταφύγει σε τεχνάσματα. Υπάρχουν σταθμοί που είναι καθαρή αυταπάτη: έχουν κατασκευαστεί μέσα στη ζούγκλα και παίρνουν το όνομά τους από κάποια σημαντική πόλη. Όμως φτάνει να προσέξει κανείς λίγο καλύτερα για να ανακαλύψει την απάτη. Είναι όπως τα σκηνικά του θεάτρου και οι άνθρωποι που εμφανίζονται εκεί, είναι παραγεμισμένοι με ροκανίδι. Αυτές οι κούκλες εύκολα καταστρέφονται από την έκθεση σε ανοιχτό χώρο, όμως κάποιες φορές είναι η τέλεια απεικόνιση της πραγματικότητας: το πρόσωπό τους έχει τα σημάδια μιας ατέλειωτης κούρασης».
«Ευτυχώς το Τ. δεν απέχει πολύ από δω».
«Ναι, αλλά αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει τρένο που πάει απευθείας. Παρ’ όλα αυτά δεν αποκλείεται η πιθανότητα να φθάσετε αύριο κιόλας, όπως επιθυμείτε. Αν και προβληματικός ο οργανισμός σιδηροδρόμων  δεν  αποκλείει  την  πιθανότητα ενός ταξιδιού χωρίς στάσεις. Βλέπετε, υπάρχουν άτομα που ούτε καν έχουν καταλάβει τι συμβαίνει. Αγοράζουν ένα εισιτήριο να πάνε στο Τ. Έρχεται ένα τρένο, ανεβαίνουν, και την επόμενη μέρα ακούνε τον οδηγό να ανακοινώνει: “Άφιξη στο Τ.”. Χωρίς να πάρουν καμιά προφύλαξη, οι ταξιδιώτες κατεβαίνουν και φθάνουν πράγματι στο Τ.».
«Θα μπορούσα να κάνω κάτι για να το πετύχω αυτό;»
«Φυσικά και μπορείτε. Αυτό που δεν ξέρετε είναι αν αυτό θα ωφελήσει σε κάτι. Πάντως προσπαθήστε το. Ανεβείτε στο τρένο σίγουρος ότι θα φτάσετε στο Τ. Μη μιλήσετε σε κανέναν από τους συνεπιβάτες σας. Μπορεί να σας απογοητεύσουν με τις ιστορίες για τα ταξίδια τους, κι ακόμα να φθάσουν στο σημείο να σας καταγγείλουν στις αρχές».
«Μα τι λέτε;»
«Έτσι όπως είναι σήμερα τα πράγματα, τα τρένα ταξιδεύουν γεμάτα κατασκόπους. Αυτοί οι κατάσκοποι, εθελοντές στην πλειοψηφία τους, αφιερώνουν τη ζωή τους  στο να προάγουν το εποικοδομητικό πνεύμα της εταιρείας.  Μερικές  φορές κάποιος δεν ξέρει τι λέει, απλά μιλάει για να μιλάει. Όμως αυτοί αντιλαμβάνονται αμέσως όλα τα νοήματα που θα μπορούσε να έχει μια φράση, όσο απλή κι αν είναι. Από το πιο αθώο σχόλιο μπορούν να  βγάλουν ενοχοποιητικό συμπέρασμα. Έτσι και κάνατε την πιο μικρή απερισκεψία, θα σας συλλάμβαναν· θα περνούσατε το υπόλοιπο της ζωής  σας  σ’  ένα βαγόνι φυλακή ή θα σας ανάγκαζαν να κατεβείτε σε μια λάθος στάση χαμένη κάπου στη ζούγκλα. Ταξιδεύετε με πίστη, καταναλώνετε τη μικρότερη δυνατή ποσότητα τροφίμων και μην πατήσετε το πόδι σας στην αποβάθρα  πριν δείτε κάποιο γνώριμο πρόσωπο στο Τ.».
«Ναι, αλλά εγώ δεν γνωρίζω κανέναν στο Τ.».
«Σ’ αυτή την περίπτωση πολλαπλασιάστε τις προφυλάξεις σας. Σας  διαβεβαιώνω  ότι  θα  έχετε  πολλούς  πειρασμούς  στην πορεία. Αν κοιτάτε από τα παράθυρα, υπάρχει περίπτωση να πέσετε στην παγίδα του αντικατοπτρισμού. Τα παράθυρα είναι εφοδιασμένα με εφευρετικούς μηχανισμούς που δημιουργούν κάθε είδους ψευδαισθήσεις στους επιβάτες. Δεν χρειάζεται να είσαι αδύναμος για να υποκύψεις σ’ αυτές. Κάποιες συσκευές, που τις χειρίζονται από τη μηχανή, κάνουν ένα θόρυβο και κάποιες κινήσεις που νομίζεις ότι το τρένο κινείται.  Παρ’ όλα  αυτά το τρένο παραμένει σταματημένο εβδομάδες ολόκληρες, ενώ οι ταξιδιώτες  βλέπουν μέσα από τα τζάμια να περνούν τοπία μαγικά».
«Και τι σκοπό έχει αυτό;»
«Ο υγιής σκοπός της εταιρείας είναι να μειώσει το άγχος των ταξιδιωτών και να  εξαφανίσει, αν είναι δυνατόν, την αίσθηση της μεταφοράς. Επιδίωξή της είναι να αφεθούν κάποτε οι επιβάτες ολοκληρωτικά στην καθοδήγηση  μιας παντοδύναμης  εταιρείας, και να μην τους ενδιαφέρει να ξέρουν πού πάνε κι από πού έρχονται».
«Εσείς έχετε ταξιδέψει πολύ με τρένα;»
«Εγώ, κύριε, είμαι μόνο ένας κλειδούχος. Και για να πω την αλήθεια, είμαι ένας κλειδούχος στη σύνταξη, κι εδώ έρχομαι  πού και πού για να θυμάμαι τις καλές εποχές. Δεν έχω ταξιδέψει ποτέ κι ούτε έχω όρεξη να το κάνω. Αλλά οι ταξιδιώτες μου διηγούνται ιστορίες. Ξέρω ότι από τα τρένα έχουν δημιουργηθεί πολλά ακόμα μέρη εκτός από το χωριουδάκι Φ., του οποίου την προέλευση σας ανέφερα. Καμιά φορά τα πληρώματα ενός τρένου δέχονται μυστηριώδεις εντολές. Παρακαλούν τους επιβάτες να αποβιβαστούν με το γενικό πρόσχημα να θαυμάσουν τις ομορφιές ενός συγκεκριμένου τοπίου. Τους μιλούν για σπήλαια, για καταρράχτες ή για ξακουστά ερείπια: "Δεκαπέντε λεπτά για να θαυμάσετε το τάδε ή το δείνα σπήλαιο", λέει ευγενέστατα ο οδηγός. Μόλις οι ταξιδιώτες βρεθούν σε συγκεκριμένη απόσταση, το τρένο φεύγει με όλη τη δύναμη του ατμού».
«Και οι ταξιδιώτες;»
«Περιπλανώνται  σαστισμένοι από το ένα μέρος στο άλλο για κάποιο διάστημα, αλλά τελικά συγκεντρώνονται κάπου και φτιάχνουν μια αποικία. Αυτές οι άσχετες στάσεις γίνονται σε μέρη κατάλληλα, πολύ μακριά από τον πολιτισμό, που διαθέτουν επαρκή φυσικό πλούτο. Εκεί εγκαταλείπονται φουρνιές επίλεκτων νέων ανθρώπων και, κυρίως,  πληθώρα γυναικών. Δεν θα σας άρεσε να περάσετε τις τελευταίες μέρες της ζωής σας σ’ ένα γραφικό άγνωστο μέρος με τη συντροφιά ενός κοριτσόπουλου;»
Ο γεροντάκος  έκλεισε  το μάτι  χαμογελώντας κι έμεινε να κοιτάζει τον ταξιδιώτη, γεμάτος καλοσύνη και πονηριά. Εκείνη τη στιγμή ακούστηκε ένα σφύριγμα από μακριά. Ο κλειδούχος έδωσε ένα σάλτο κι άρχισε να κάνει αστεία και μπερδεμένα σινιάλα με το φακό του.
«Το τρένο είναι;», ρώτησε ο ξένος.
Ο γέρος άρχισε να τρέχει στις γραμμές σαν τρελός. Όταν βρισκόταν σε κάποια απόσταση, γύρισε και του φώναξε:
«Έχετε τύχη βουνό! Αύριο θα φτάσετε στον πολυπόθητο σταθμό σας. Πώς είπατε ότι τον λένε;»
«Χ!», απάντησε ο ταξιδιώτης.
Εκείνη τη στιγμή ο γεροντάκος εξαφανίστηκε στο φως του πρωινού. Όμως το κόκκινο σημάδι του φακού συνέχισε να τρέχει και να χοροπηδάει παράτολμα ανάμεσα στις γραμμές για να προϋπαντήσει το τρένο.
Στο βάθος του τοπίου, η ατμομηχανή πλησίαζε σαν μια ηχηρή έλευση.

Μετάφραση: Ανδριανή Παπαδοπούλου




Ο Juan José Arreola γεννήθηκε στο Σαποτλάν (σημερινό Σιουδάδ Γκουσμάν) της επαρχίας του Χαλίσκο το 1918 και πέθανε στη Γκουαδαλαχάρα το 2001. Θεωρείται ως ένας από τους σπουδαιότερους μεξικανούς πεζογράφους και ποιητές. Σπουδαιότερα έργα του: Confabulario (1952), La Feria (1963), Palindroma (1971) και Antiguas primicias (1996). Η μετάφραση είναι προϊόν του εργαστηρίου λογοτεχνικής μετάφρασης του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στο ΕΚΕΜΕΛ.


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου